Μια εγκατάσταση οδοφωτισμού θα πρέπει να υπακούει σε συγκεκριμένες απαιτήσεις, όπως είναι οι σωστές προδιαγραφές των φωτιστικών σωμάτων, ο ορθός σχεδιασμός της αλλά και οι κατάλληλες επιλογές φωτιστικών τύπων, ώστε να επιφέρει τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα για τον άνθρωπο και το περιβάλλον.
Κοιτώντας ένας ειδικός φωτισμού μια δεκαετία πίσω, για να καταγράψει την εξέλιξη των έργων φωτισμού στην Ελλάδα, θα κατέληγε σε δυο βασικά πορίσματα. Το πρώτο πόρισμα, με θετικό πρόσημο, αφορά τη μεγάλη κάλυψη που έχουν πλέον τα έργα οδοφωτισμού με τεχνολογία LED και την εξοικονόμηση ενέργειας που έχει επιτευχθεί.
Το δεύτερο πόρισμα, με αρνητικό πρόσημο δυστυχώς, αφορά το βραδύ ρυθμό εναρμόνισης των τεχνικών προδιαγραφών με τους κανονισμούς, τις νομοθεσίες σε συνδυασμό με μια ικανοποιητική ποιότητα εξοπλισμού.
Σήμερα πλέον έχουμε φτάσει στη χρονική στιγμή που θα αρχίσουν να πραγματοποιούνται έργα οδοφωτισμού όχι μόνο για την αντικατάσταση όσων συμβατικών φωτιστικών σωμάτων έχουν απομείνει στην επικράτεια, αλλά για να διορθωθούν οι πρώτες μεγάλες αστοχίες έργων οδοφωτισμού της προηγούμενης δεκαετίας.
Σήμερα πλέον έχουμε φτάσει στη χρονική στιγμή που θα αρχίσουν να πραγματοποιούνται έργα οδοφωτισμού όχι μόνο για την αντικατάσταση όσων συμβατικών φωτιστικών σωμάτων έχουν απομείνει στην επικράτεια, αλλά για να διορθωθούν οι πρώτες μεγάλες αστοχίες έργων οδοφωτισμού της προηγούμενης δεκαετίας.
Αυτές οι αστοχίες περιλαμβάνουν, ενδεικτικά, την προμήθεια φωτιστικών σωμάτων με λαμπτήρες επαγωγής των οποίων η φωτεινή απόδοση εξακολουθεί να είναι χαμηλότερη των 60lm/W, αλλά και φωτιστικών σωμάτων LED προηγούμενης γενιάς τα οποία τοποθετήθηκαν χωρίς προδιαγραφές.
Όσον αφορά τη δεύτερη περίπτωση, τοποθετήθηκαν φωτιστικά LED χωρίς μελέτες φωτισμού, με ακατάλληλες κατανομές φωτισμού και ακατάλληλα φάσματα εκπομπής φωτισμού, πλούσια στο μπλε χρώμα, τα οποία έχουν συσχετισμένες θερμοκρασίες χρώματος από 4.000Κ έως 6000Κ.
Για την επιλογή των ακατάλληλων θερμοκρασιών χρώματος, οι υπεύθυνοι των τότε έργων παράφρασαν την ευρωπαϊκή Οδηγία που αναφερόταν σε εναρμόνιση του οδοφωτισμού με το φυσικό φωτισμό.
Όσον αφορά τη δεύτερη περίπτωση, τοποθετήθηκαν φωτιστικά LED χωρίς μελέτες φωτισμού, με ακατάλληλες κατανομές φωτισμού και ακατάλληλα φάσματα εκπομπής φωτισμού, πλούσια στο μπλε χρώμα, τα οποία έχουν συσχετισμένες θερμοκρασίες χρώματος από 4.000Κ έως 6000Κ.
Για την επιλογή των ακατάλληλων θερμοκρασιών χρώματος, οι υπεύθυνοι των τότε έργων παράφρασαν την ευρωπαϊκή Οδηγία που αναφερόταν σε εναρμόνιση του οδοφωτισμού με το φυσικό φωτισμό.
Είναι γνωστό πως ο φυσικός φωτισμός δεν έχει σταθερό φάσμα, ούτε και σταθερή θερμοκρασία χρώματος. Εκείνη την εποχή, οι αδίστακτοι πωλητές και η άγνοια των υπεύθυνων έργων για τις κατάλληλες προδιαγραφές, οδήγησαν σε μια σειρά λανθασμένων επιλογών, οι οποίες είναι πλέον ενεργοβόρες, σε σύγκριση με έναν ορθότερο σχεδιασμό, και εξαιρετικά επιβλαβείς για το περιβάλλον.
Το μέλλον του οδοφωτισμού
Δυστυχώς, με τη σημερινή λογική που κυριαρχεί, προβλέπεται να συνεχιστούν μελλοντικά οι αστοχίες, με διαφορετικό όμως τρόπο.
Το μέλλον του οδοφωτισμού
Δυστυχώς, με τη σημερινή λογική που κυριαρχεί, προβλέπεται να συνεχιστούν μελλοντικά οι αστοχίες, με διαφορετικό όμως τρόπο.
Για παράδειγμα, η σημερινή «μόδα» εγκατάστασης αυτόνομων φωτιστικών σωμάτων τα οποία κάνουν χρήση φωτοβολταϊκών πανέλων και μπαταριών, θα δημιουργήσει τεράστιο περιβαλλοντικό πρόβλημα στο προσεχές μέλλον.
Είναι γνωστοί οι κίνδυνοι από την αλόγιστη χρήση αυτού του τύπου φωτιστικών σωμάτων. Κάποιοι από τους κινδύνους αυτούς σχετίζονται: α) με την έλλειψη προδιαγραφών για ανεμοπιέσεις ανάλογα με το ύψος του ιστού και την επιφάνεια των πανέλων, β) με τη θέση της μπαταρίας και γ) με το είδος της μπαταρίας [1].
Η τοποθέτηση της μπαταρίας ψηλά εγκυμονεί κίνδυνο όχι μόνο για μείωση της ζωής της μέχρι και 70% από υπερθέρμανση και από δονήσεις αλλά και για πρώιμη καταστροφή της, ενώ χαμηλά υπάρχει κίνδυνος κλοπής και βανδαλισμών [1]. Οι μπαταρίες Lead-acid, παρά το γεγονός ότι είναι μεγάλες και βαριές, επιλέγονται συχνά για λόγους μικρότερου κόστους, ενώ οι μπαταρίες Lithium-ion είναι σημαντικά ελαφρύτερες και πιο ανθεκτικές στους κραδασμούς, αλλά το κόστος είναι πολύ υψηλότερο [1].
Οι αρχές δυστυχώς τοποθετούν αυτόνομα φωτιστικά σώματα σε διασυνδεδεμένο δίκτυο (εικόνα 1), χωρίς να υπάρχει λογική αιτία, υποβάλλοντας το δημότη τους σε αυξημένα δημοτικά τέλη χωρίς κανένα λόγο. Το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα δεν είναι το οικονομικό αλλά το περιβαλλοντικό πρόβλημα, από την αστοχία των μπαταριών και το τέλος της ωφέλιμης ζωής τους, που θα είναι αρκετά συντομότερο από αυτό των φωτιστικών. Συζητάμε για την ωφέλιμη ζωή της μπαταρίας, χρόνος στον οποίο τα επίπεδα φωτισμού θα πρέπει να είναι στο προβλεπόμενο από τις μελέτες για όλη τη διάρκεια της νύκτας. Δεν αρκεί να ανάβει το φωτιστικό σώμα για μια – δυο ώρες και στο 20% της αρχικής φωτεινής ροής του.
Συνοψίζοντας, τα αυτόνομα φωτιστικά σώματα μπορεί να αποτελούν μια ωρολογιακή οικολογική βόμβα εξαιτίας των μπαταριών, και η χρήση τους να δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από όσα λύνουν. Αυτό θα ενταθεί όταν η προδιαγραφή τους γίνεται χωρίς κάποιος να έχει κάνει μια ολοκληρωμένη LCA ανάλυση (Life Cycle Assessment – Εκτίμηση κύκλου ζωής) και αποκλείοντας την ταφή των μπαταριών όταν αυτές απομακρυνθούν από τα φωτιστικά.
Οι προδιαγραφές
Ξεκινώντας κάποιος να εξετάσει τις προδιαγραφές των φωτιστικών σωμάτων και το σχεδιασμό μιας εγκατάστασης φωτισμού, θα πρέπει να διερευνήσει αρχικά αν η περιοχή ενδιαφέροντος θα πρέπει να φωτιστεί ή όχι [2]. Στη συνέχεια θα πρέπει να αναζητήσει τις προδιαγραφές που θα είναι οι πιο κατάλληλες για το έργο. Η έκδοση της νέας ΤΟΤΕΕ 20701-7/2021 «Τεχνητός και φυσικός φωτισμός κτιρίων» [3] έχει ως στόχο να βοηθήσει τις αρχές, τους μελετητές και τους υπεύθυνους των έργων προς αυτή την κατεύθυνση, έχει καταγράψει αρκετά ζητήματα και ορισμένα από αυτά περιγράφονται παρακάτω.
Μια από τις σημαντικότερες προδιαγραφές που οι αρχές προσπερνάνε στην αξιολόγηση, χωρίς να αντιληφθούν τη βαρύτητα του ρόλου της στη βιωσιμότητα του έργου και στην ασφάλεια των χρηστών, είναι η ωφέλιμη διάρκεια εκπομπής της φωτεινής ροής του φωτιστικού σώματος πάνω από ένα ασφαλές επίπεδο φωτισμού (LxxByy ΖΖ.ΖΖΖh, όπου Lxx είναι το ποσοστό απομείωσης της φωτεινής ροής, Βyy το ποσοστό των πηγών στο οποίο η φωτεινή ροή έχει απομειωθεί από το ποσοστό που δίνεται στο Lxx, και ΖΖ.ΖΖΖh οι ώρες στις οποίες επιτυγχάνεται).
Στα περισσότερα έργα φωτισμού υπήρχε προδιαγραφή για διάρκεια ωφέλιμης εκπομπής της φωτεινής ροής στο L70, δηλαδή στο 70% της αρχικής φωτεινής ροής της πηγής σε βάθος χρόνου π.χ. 10ετίας. Έτσι ως παράδειγμα, σύμφωνα με μια τυπική τεχνική περιγραφή του αναδόχου, το 50% των φωτιστικών σωμάτων θα έχει απομείωση περισσότερο του 30% της αρχικής φωτεινής ροής τους (επίπεδα φωτισμού κάτω από το 70%) σε χρονικό διάστημα 50.000h – 70.000h. Αν συνυπολογίσει κάποιος ότι οι μελέτες φωτισμού του ανάδοχου πραγματοποιούνται με συντελεστή συντήρησης MF:0.8, τότε θα συνειδητοποιήσει ότι το σύστημα φωτισμού θα είναι συνολικά κάτω του 70% από τα απαιτούμενα επίπεδα φωτισμού όταν το έργο παραδοθεί στις αρχές μετά από 10 ή 12 χρόνια, και άρα εκτός προδιαγραφών.
Η αξιολόγηση των εργαστηριακών δοκιμών LVD για το τεκμήριο συμμόρφωσης με την Οδηγία LVD 2014/35/EU περί ηλεκτρικής ασφάλειας και την Οδηγία ΕMC 2014/30/EU περί ηλεκτρομαγνητικής συμβατότητας πραγματοποιείται πλέον σε θετικό βαθμό από τις αρχές κατά τη διάρκεια των διαγωνισμών.
Δυστυχώς όμως έχει παρατηρηθεί ότι και αυτή η διαδικασία προσπερνιέται βιαστικά, ενώ κάποιοι από τους ενδιαφερόμενους προμηθευτές δίνουν αναφορές δοκιμών διαφορετικών τύπων φωτιστικών και όχι των ζητούμενων. Σε άλλες περιπτώσεις οι αναφορές είναι παλαιότερες και από μη διαπιστευμένα εργαστήρια.
Μια αιτία είναι ότι οι δοκιμές μπορεί να έχουν γίνει με διαφορετικούς driver από αυτούς που έχουν μπει στα ζητούμενα φωτιστικά σώματα. Δηλαδή οι δοκιμές των αναφορών μπορεί να είναι επιτυχείς με έναν ποιοτικότερο driver, ενώ το ζητούμενο φωτιστικό να έχει άλλο driver ο οποίος να μη συμμορφώνεται εντέλει με τις απαιτήσεις. Αυτό παρατηρείται ακόμα και στις εργαστηριακές δοκιμές του ίδιου τύπου φωτιστικού όπου υπάρχει άλλο driver στη δοκιμή LVD και άλλο στη δοκιμή EMC.
Στις εκθέσεις δοκιμών υπάρχουν είτε φωτογραφίες από τα δοκίμια είτε αναλυτική περιγραφή του εξοπλισμού, που βοηθάνε τον αξιολογητή. Σε συνέχεια αυτών των δοκιμών παρατηρείται παντελής έλλειψη συμμόρφωσης με την Οδηγία RED 2014/53/EU περί ραδιοεπικοινωνιών, στα έργα όπου υπάρχει προδιαγραφή για τηλεχειρισμό του συστήματος φωτισμού.
Όσον αφορά τις φωτομετρικές προδιαγραφές, κατ’ εξακολούθηση παραλείπεται η συμμόρφωση των αρχών με τις τεχνικές εκθέσεις της Ε.Ε. [2] όπου θα έπρεπε η μέγιστη τιμή συσχετισμένης θερμοκρασίας χρώματος στα έργα οδοφωτισμού να είναι 3.000Κ. Επιπλέον, στα σημερινά έργα παρατηρούνται ορισμένες προδιαγραφές που αφορούν πρότυπα εκτός E.E., με τα οποία δεν υπάρχει υποχρέωση συμμόρφωσης. Μια από αυτές τις προδιαγραφές είναι ο περιορισμός της κατανομής φωτισμού με την ταξινόμηση BUG (από τα αρχικά των λέξεων backlight [φωτισμός προς τα πίσω], uplight [φωτισμός προς τα πάνω] και glare [θάμβωση]) [4].
Πολλές φορές, με την απαίτηση για περιορισμό του φωτισμού προς τα πίσω, ο μελετητής έρχεται σε αντίθεση με τα ευρωπαϊκά πρότυπα και το φωτισμό των πεζοδρομίων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την τοποθέτηση επιπλέον φωτιστικών σωμάτων προς την κατεύθυνση των πεζοδρομίων. Έτσι, ενώ ο πρωταρχικός στόχος είναι ο περιορισμός του φωτισμού, ο μελετητής αναγκάζεται να πραγματοποιήσει ένα μεγαλύτερο λάθος, που τον οδηγεί σε υπερδιαστασιολόγηση του αριθμού των φωτιστικών και περισσότερη φωτορύπανση.
Μεγάλο ζήτημα εξακολουθεί να παραμένει η παράλειψη τόσο της αξιολόγησης των νέων έργων φωτισμού όσο και της παρακολούθησης των έργων φωτισμού σε βάθος χρόνου με μετρήσεις. Ενώ περιγράφεται σε πολλές συμβάσεις η υποχρέωση για μετρήσεις φωτισμού με σκοπό την εποπτεία των έργων, αυτές δεν πραγματοποιούνται ποτέ, πλην εξαιρέσεων, με ανοχή των αρχών αλλά και των ανεξάρτητων συμβούλων, οι οποίοι είναι οι υπεύθυνοι για την επικύρωση της καλής λειτουργίας των έργων σε βάθος δεκαετίας.
Οι μετρήσεις φωτισμού από εξειδικευμένα άτομα και κατάλληλο διακριβωμένο εξοπλισμό (εικόνα 3) είναι αναγκαίες και πρέπει να πραγματοποιούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα, όπως περιγράφονται στις συμβάσεις και στην τεχνική οδηγία της ΕΕ [2].
Συμπέρασμα
Καταλήγοντας, είναι πολύ σημαντικό οι προμηθευτές, οι αρχές και οι υπεύθυνοι των έργων να δώσουν σήμερα διπλάσια βαρύτητα στις προδιαγραφές των φωτιστικών σωμάτων, στον ορθό σχεδιασμό μιας εγκατάστασης οδοφωτισμού και στις κατάλληλες επιλογές φωτιστικών τύπων, χωρίς καιροσκοπισμούς, για ένα καλύτερο αύριο.
Έτσι πλέον, όπως έχουμε κατανοήσει το όφελος για το well-being στους εσωτερικούς χώρους με επίκεντρο τον άνθρωπο, θα πρέπει να κατανοήσουμε και τη σημασία του «conscious» lighting στους εξωτερικούς χώρους, με επίκεντρο το περιβάλλον. Αυτό θα αφορά είτε την καταπολέμηση της φωτορύπανσης είτε το μελλοντικό περιβαλλοντικό πρόβλημα των αυτόνομων φωτιστικών που θα προκύψει με τις μπαταρίες τους.
Επιπρόσθετα, οι αρχές θα πρέπει να εξετάσουν με διαφορετική ματιά τα έργα οδοφωτισμού σε νησιά και ορεινούς δήμους, όπου η επένδυση σε νέα συστήματα φωτισμού δεν είναι προσιτή και δεν υπάρχουν περιθώρια για αστοχίες και υπερφωτισμούς, καταστρέφοντας απερίσκεπτα την πολιτιστική κληρονομιά του σκοτεινού ουρανού (εικόνα 4) [5].
Αναφορές[1] Lighting Guide LG 6, The exterior environment, SLL The Society of Light and Lighting CIBSE 2016 [2] Donatello S., et al., Revision of the EU Green Public Procurement Criteria for Road Lighting and traffic signals, EUR 29631 EN, Publications Office of the European Union, Luxembourg, 2019, ISBN 978-92-79-99077-9, doi:10.2760/372897, JRC115406 [3] ΤΟΤΕΕ 20701-7/2021 Τεχνητός και φυσικός φωτισμός κτιρίων (Λ. Δούλος, Π. Κονταξής, Κ. Λάσκος, Φ. Τοπαλής, Α. Τσαγκρασούλης) [4] ANSI/IES TM-15-2020 – Luminaire classification for outdoor [5] Εθνικός Δρυμός Αίνου το πρώτο Διεθνές Πάρκο Σκοτεινού Ουρανού στην Ελλάδα, https://aenosdarkskypark.gr/
*Ο κ. Λάμπρος Δούλος είναι αναπληρωτής καθηγητής στη Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών και Βιώσιμου Σχεδιασμού του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου
Είναι γνωστοί οι κίνδυνοι από την αλόγιστη χρήση αυτού του τύπου φωτιστικών σωμάτων. Κάποιοι από τους κινδύνους αυτούς σχετίζονται: α) με την έλλειψη προδιαγραφών για ανεμοπιέσεις ανάλογα με το ύψος του ιστού και την επιφάνεια των πανέλων, β) με τη θέση της μπαταρίας και γ) με το είδος της μπαταρίας [1].
Η τοποθέτηση της μπαταρίας ψηλά εγκυμονεί κίνδυνο όχι μόνο για μείωση της ζωής της μέχρι και 70% από υπερθέρμανση και από δονήσεις αλλά και για πρώιμη καταστροφή της, ενώ χαμηλά υπάρχει κίνδυνος κλοπής και βανδαλισμών [1]. Οι μπαταρίες Lead-acid, παρά το γεγονός ότι είναι μεγάλες και βαριές, επιλέγονται συχνά για λόγους μικρότερου κόστους, ενώ οι μπαταρίες Lithium-ion είναι σημαντικά ελαφρύτερες και πιο ανθεκτικές στους κραδασμούς, αλλά το κόστος είναι πολύ υψηλότερο [1].
Οι αρχές δυστυχώς τοποθετούν αυτόνομα φωτιστικά σώματα σε διασυνδεδεμένο δίκτυο (εικόνα 1), χωρίς να υπάρχει λογική αιτία, υποβάλλοντας το δημότη τους σε αυξημένα δημοτικά τέλη χωρίς κανένα λόγο. Το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα δεν είναι το οικονομικό αλλά το περιβαλλοντικό πρόβλημα, από την αστοχία των μπαταριών και το τέλος της ωφέλιμης ζωής τους, που θα είναι αρκετά συντομότερο από αυτό των φωτιστικών. Συζητάμε για την ωφέλιμη ζωή της μπαταρίας, χρόνος στον οποίο τα επίπεδα φωτισμού θα πρέπει να είναι στο προβλεπόμενο από τις μελέτες για όλη τη διάρκεια της νύκτας. Δεν αρκεί να ανάβει το φωτιστικό σώμα για μια – δυο ώρες και στο 20% της αρχικής φωτεινής ροής του.
Συνοψίζοντας, τα αυτόνομα φωτιστικά σώματα μπορεί να αποτελούν μια ωρολογιακή οικολογική βόμβα εξαιτίας των μπαταριών, και η χρήση τους να δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από όσα λύνουν. Αυτό θα ενταθεί όταν η προδιαγραφή τους γίνεται χωρίς κάποιος να έχει κάνει μια ολοκληρωμένη LCA ανάλυση (Life Cycle Assessment – Εκτίμηση κύκλου ζωής) και αποκλείοντας την ταφή των μπαταριών όταν αυτές απομακρυνθούν από τα φωτιστικά.
Οι προδιαγραφές
Ξεκινώντας κάποιος να εξετάσει τις προδιαγραφές των φωτιστικών σωμάτων και το σχεδιασμό μιας εγκατάστασης φωτισμού, θα πρέπει να διερευνήσει αρχικά αν η περιοχή ενδιαφέροντος θα πρέπει να φωτιστεί ή όχι [2]. Στη συνέχεια θα πρέπει να αναζητήσει τις προδιαγραφές που θα είναι οι πιο κατάλληλες για το έργο. Η έκδοση της νέας ΤΟΤΕΕ 20701-7/2021 «Τεχνητός και φυσικός φωτισμός κτιρίων» [3] έχει ως στόχο να βοηθήσει τις αρχές, τους μελετητές και τους υπεύθυνους των έργων προς αυτή την κατεύθυνση, έχει καταγράψει αρκετά ζητήματα και ορισμένα από αυτά περιγράφονται παρακάτω.
Μια από τις σημαντικότερες προδιαγραφές που οι αρχές προσπερνάνε στην αξιολόγηση, χωρίς να αντιληφθούν τη βαρύτητα του ρόλου της στη βιωσιμότητα του έργου και στην ασφάλεια των χρηστών, είναι η ωφέλιμη διάρκεια εκπομπής της φωτεινής ροής του φωτιστικού σώματος πάνω από ένα ασφαλές επίπεδο φωτισμού (LxxByy ΖΖ.ΖΖΖh, όπου Lxx είναι το ποσοστό απομείωσης της φωτεινής ροής, Βyy το ποσοστό των πηγών στο οποίο η φωτεινή ροή έχει απομειωθεί από το ποσοστό που δίνεται στο Lxx, και ΖΖ.ΖΖΖh οι ώρες στις οποίες επιτυγχάνεται).
Στα περισσότερα έργα φωτισμού υπήρχε προδιαγραφή για διάρκεια ωφέλιμης εκπομπής της φωτεινής ροής στο L70, δηλαδή στο 70% της αρχικής φωτεινής ροής της πηγής σε βάθος χρόνου π.χ. 10ετίας. Έτσι ως παράδειγμα, σύμφωνα με μια τυπική τεχνική περιγραφή του αναδόχου, το 50% των φωτιστικών σωμάτων θα έχει απομείωση περισσότερο του 30% της αρχικής φωτεινής ροής τους (επίπεδα φωτισμού κάτω από το 70%) σε χρονικό διάστημα 50.000h – 70.000h. Αν συνυπολογίσει κάποιος ότι οι μελέτες φωτισμού του ανάδοχου πραγματοποιούνται με συντελεστή συντήρησης MF:0.8, τότε θα συνειδητοποιήσει ότι το σύστημα φωτισμού θα είναι συνολικά κάτω του 70% από τα απαιτούμενα επίπεδα φωτισμού όταν το έργο παραδοθεί στις αρχές μετά από 10 ή 12 χρόνια, και άρα εκτός προδιαγραφών.
Η αξιολόγηση των εργαστηριακών δοκιμών LVD για το τεκμήριο συμμόρφωσης με την Οδηγία LVD 2014/35/EU περί ηλεκτρικής ασφάλειας και την Οδηγία ΕMC 2014/30/EU περί ηλεκτρομαγνητικής συμβατότητας πραγματοποιείται πλέον σε θετικό βαθμό από τις αρχές κατά τη διάρκεια των διαγωνισμών.
Δυστυχώς όμως έχει παρατηρηθεί ότι και αυτή η διαδικασία προσπερνιέται βιαστικά, ενώ κάποιοι από τους ενδιαφερόμενους προμηθευτές δίνουν αναφορές δοκιμών διαφορετικών τύπων φωτιστικών και όχι των ζητούμενων. Σε άλλες περιπτώσεις οι αναφορές είναι παλαιότερες και από μη διαπιστευμένα εργαστήρια.
Μια αιτία είναι ότι οι δοκιμές μπορεί να έχουν γίνει με διαφορετικούς driver από αυτούς που έχουν μπει στα ζητούμενα φωτιστικά σώματα. Δηλαδή οι δοκιμές των αναφορών μπορεί να είναι επιτυχείς με έναν ποιοτικότερο driver, ενώ το ζητούμενο φωτιστικό να έχει άλλο driver ο οποίος να μη συμμορφώνεται εντέλει με τις απαιτήσεις. Αυτό παρατηρείται ακόμα και στις εργαστηριακές δοκιμές του ίδιου τύπου φωτιστικού όπου υπάρχει άλλο driver στη δοκιμή LVD και άλλο στη δοκιμή EMC.
Στις εκθέσεις δοκιμών υπάρχουν είτε φωτογραφίες από τα δοκίμια είτε αναλυτική περιγραφή του εξοπλισμού, που βοηθάνε τον αξιολογητή. Σε συνέχεια αυτών των δοκιμών παρατηρείται παντελής έλλειψη συμμόρφωσης με την Οδηγία RED 2014/53/EU περί ραδιοεπικοινωνιών, στα έργα όπου υπάρχει προδιαγραφή για τηλεχειρισμό του συστήματος φωτισμού.
Όσον αφορά τις φωτομετρικές προδιαγραφές, κατ’ εξακολούθηση παραλείπεται η συμμόρφωση των αρχών με τις τεχνικές εκθέσεις της Ε.Ε. [2] όπου θα έπρεπε η μέγιστη τιμή συσχετισμένης θερμοκρασίας χρώματος στα έργα οδοφωτισμού να είναι 3.000Κ. Επιπλέον, στα σημερινά έργα παρατηρούνται ορισμένες προδιαγραφές που αφορούν πρότυπα εκτός E.E., με τα οποία δεν υπάρχει υποχρέωση συμμόρφωσης. Μια από αυτές τις προδιαγραφές είναι ο περιορισμός της κατανομής φωτισμού με την ταξινόμηση BUG (από τα αρχικά των λέξεων backlight [φωτισμός προς τα πίσω], uplight [φωτισμός προς τα πάνω] και glare [θάμβωση]) [4].
Πολλές φορές, με την απαίτηση για περιορισμό του φωτισμού προς τα πίσω, ο μελετητής έρχεται σε αντίθεση με τα ευρωπαϊκά πρότυπα και το φωτισμό των πεζοδρομίων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την τοποθέτηση επιπλέον φωτιστικών σωμάτων προς την κατεύθυνση των πεζοδρομίων. Έτσι, ενώ ο πρωταρχικός στόχος είναι ο περιορισμός του φωτισμού, ο μελετητής αναγκάζεται να πραγματοποιήσει ένα μεγαλύτερο λάθος, που τον οδηγεί σε υπερδιαστασιολόγηση του αριθμού των φωτιστικών και περισσότερη φωτορύπανση.
Μεγάλο ζήτημα εξακολουθεί να παραμένει η παράλειψη τόσο της αξιολόγησης των νέων έργων φωτισμού όσο και της παρακολούθησης των έργων φωτισμού σε βάθος χρόνου με μετρήσεις. Ενώ περιγράφεται σε πολλές συμβάσεις η υποχρέωση για μετρήσεις φωτισμού με σκοπό την εποπτεία των έργων, αυτές δεν πραγματοποιούνται ποτέ, πλην εξαιρέσεων, με ανοχή των αρχών αλλά και των ανεξάρτητων συμβούλων, οι οποίοι είναι οι υπεύθυνοι για την επικύρωση της καλής λειτουργίας των έργων σε βάθος δεκαετίας.
Οι μετρήσεις φωτισμού από εξειδικευμένα άτομα και κατάλληλο διακριβωμένο εξοπλισμό (εικόνα 3) είναι αναγκαίες και πρέπει να πραγματοποιούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα, όπως περιγράφονται στις συμβάσεις και στην τεχνική οδηγία της ΕΕ [2].
Συμπέρασμα
Καταλήγοντας, είναι πολύ σημαντικό οι προμηθευτές, οι αρχές και οι υπεύθυνοι των έργων να δώσουν σήμερα διπλάσια βαρύτητα στις προδιαγραφές των φωτιστικών σωμάτων, στον ορθό σχεδιασμό μιας εγκατάστασης οδοφωτισμού και στις κατάλληλες επιλογές φωτιστικών τύπων, χωρίς καιροσκοπισμούς, για ένα καλύτερο αύριο.
Έτσι πλέον, όπως έχουμε κατανοήσει το όφελος για το well-being στους εσωτερικούς χώρους με επίκεντρο τον άνθρωπο, θα πρέπει να κατανοήσουμε και τη σημασία του «conscious» lighting στους εξωτερικούς χώρους, με επίκεντρο το περιβάλλον. Αυτό θα αφορά είτε την καταπολέμηση της φωτορύπανσης είτε το μελλοντικό περιβαλλοντικό πρόβλημα των αυτόνομων φωτιστικών που θα προκύψει με τις μπαταρίες τους.
Επιπρόσθετα, οι αρχές θα πρέπει να εξετάσουν με διαφορετική ματιά τα έργα οδοφωτισμού σε νησιά και ορεινούς δήμους, όπου η επένδυση σε νέα συστήματα φωτισμού δεν είναι προσιτή και δεν υπάρχουν περιθώρια για αστοχίες και υπερφωτισμούς, καταστρέφοντας απερίσκεπτα την πολιτιστική κληρονομιά του σκοτεινού ουρανού (εικόνα 4) [5].
Αναφορές[1] Lighting Guide LG 6, The exterior environment, SLL The Society of Light and Lighting CIBSE 2016 [2] Donatello S., et al., Revision of the EU Green Public Procurement Criteria for Road Lighting and traffic signals, EUR 29631 EN, Publications Office of the European Union, Luxembourg, 2019, ISBN 978-92-79-99077-9, doi:10.2760/372897, JRC115406 [3] ΤΟΤΕΕ 20701-7/2021 Τεχνητός και φυσικός φωτισμός κτιρίων (Λ. Δούλος, Π. Κονταξής, Κ. Λάσκος, Φ. Τοπαλής, Α. Τσαγκρασούλης) [4] ANSI/IES TM-15-2020 – Luminaire classification for outdoor [5] Εθνικός Δρυμός Αίνου το πρώτο Διεθνές Πάρκο Σκοτεινού Ουρανού στην Ελλάδα, https://aenosdarkskypark.gr/
*Ο κ. Λάμπρος Δούλος είναι αναπληρωτής καθηγητής στη Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών και Βιώσιμου Σχεδιασμού του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου
Αναρτήσεις
